Voor het huis in de Amsterdamse Rivierenbuurt waar het gezin woonde werden 'stolpersteine' (ook wel bekend als 'struikelstenen') geplaatst, als herinnering aan Eddy Hamel, zijn familie en hun tragische lot.
Daarnaast heeft Ajax de steen met daarop de naam Eddy Hamel in het Holocaust Namenmonument geadopteerd.
New Yorker in Amsterdam
Hamel werd geboren op 21 oktober 1902 in de Upper East Side in New York. Zijn Joodse familie was naar de Verenigde Staten geëmigreerd, maar wilde weer terug. De Hamels trokken snel na de geboorte van Eddy naar Amsterdam, waar hij kwam te voetballen bij AFC.
Zijn eerste kennismaking met Ajax was een bijzondere. De trainingsvelden van AFC en Ajax lagen naast elkaar en Hamel had in een baldadige bui een ruitje van een Ajax-kleedkamer kapotgeschoten. De terreinknecht liet het er niet bij zitten en nam het jochie flink te grazen.
Ondertussen ontwikkelde Hamel zich bij AFC tot een snelle en handige rechtsbuiten. Op zijn zestiende speelde hij er al in het eerste. In 1922 werd Hamel de eerste Joodse speler bij Ajax en de eerste Amerikaan bij een wat bekendere Europese club. De Amsterdamse supporters - toen zelf ook voor een aanzienlijk deel met een Joodse achtergrond - omarmden hem snel.
Het succes van Belhamel
Hamel was één van de belangrijkste spelers van Ajax in de jaren twintig en was bovendien een echte publieksspeler. Zijn bijnaam was Belhamel. Buiten een overduidelijke woordspeling was dat een verwijzing naar zijn dappere en vrolijke spel op de rechterflank.
Hamel brak door onder trainer Jack Reynolds, die hem zelf had gescout bij AFC. Hij was een onmisbare factor in die jaren, vertelde zijn teamgenoot Wim Anderiesen later. Zijn dribbels, assists en dreiging waren belangrijk voor Ajax, dat in de jaren dat Hamel er speelde drie keer afdelingskampioen van de Eerste Klasse werd.
Aan het eind van de jaren twintig speelden fysieke klachten hem steeds vaker parten. Hamel verloor toen korte tijd zijn basisplek, veroverde die terug, maar raakte zwaar geblesseerd aan zijn knie. Het betekende een wel erg vroeg einde van zijn spelersloopbaan.
In de jaren dertig bleef Hamel - inmiddels getrouwd - actief in het voetbal. Hij was trainer bij onder meer Zeeburgia, KVV en RKAV Volendam. Later was hij de trainer van de grotendeels Joodse voetbalclub HEDW in Amsterdam.
Als coach stond hij te boek als innovatief: Hamel had oog voor professionalisering, fitness en teamdiscipline. Zelf bleef hij overigens ook voetballen, bij het veteranenteam van Ajax.
Een tragisch lot
Terwijl het (voetbal)leven van Hamel in die jaren gewoon doorging naderde de oorlog. Voor Hamel en zijn familie was de bezetting levensgevaarlijk. Hun Amerikaanse staatsburgerschap leek lang een troef tegen de moordzucht van de Duitsers: Engelse en Amerikaanse burgers werden door de nazi's soms ingezet als ruilmiddel om Duitse krijgsgevangenen vrij te krijgen.
Maar op een fatale dag in oktober 1942 bleek ook dat onvoldoende. Hamel ging de deur uit zonder Jodenster, werd aangehouden en kon zijn Amerikaanse nationaliteit niet aantonen.
Hamel, zijn vrouw Johanna en hun tweeling Robert en Paul werden via de Hollandsche Schouwburg en Westerbork naar de hel van Auschwitz gedeporteerd. Zijn familieleden - waaronder ook zijn ouders - werden vermoedelijk op de dag van aankomst vermoord. Hamel zelf werd tewerkgesteld.
In de barakken ontmoette hij de Engelsman Leon Greenman, die de oorlog zou overleven. Hamel en Greenman brachten samen een aantal afschuwelijke maanden door in Auschwitz, tot ze in april 1943 van elkaar gescheiden werden.
Hamel had een abces in zijn mond en werd daardoor de Duitse kampbeulen als ongeschikt voor dwangarbeid gezien. Greenman zag zijn vriend worden weggesluisd en zou hem nooit meer terugzien.
Herinnering aan een Ajacied
Het vreselijke verhaal over de moord op Eddy Hamel is lang betrekkelijk onbekend gebleven. Degene die zijn nalatenschap nadrukkelijk bewaakt is de Amerikaanse auteur Jim McGough, die aan een boek werkt over het leven van Hamel.
McGough was een van de genodigden die er vrijdagmorgen in de Amsterdamse Rijnstraat bij was toen de 'struikelstenen' van de Hamels werden gelegd. Het maakte diepe indruk op de auteur, die door zijn diepgaande research en vasthoudende werk ook emotioneel betrokken raakte bij het tragische lot van de Hamels.
McGough sprak in de Rivierenbuurt een aantal woorden, terwijl de tranen achter zijn ogen prikten. "Dit is een moment van enorme betekenis. Voor iedereen die om geschiedenis geeft en de overledenen wil eren is dit belangrijk."
Max Flam van Ajax Erfgoed haalde een oud Joods gezegde aan. "Je bent pas dood als je naam niet meer genoemd wordt."
